Etymologie van kroonluchter

[john]

Ik ben erg benieuwd waar het woord kroonluchter vandaan komt. 'Kroon'
verwijst hoogstwaarschijnlijk naar de vorm, maar 'luchter', waar komt dat
vandaan?
Iemand enig idee?
Alvast bedankt,
john

[Michel Martens]

john schreef op Mon, 1 May 2006 21:37:04 +0200 in de nieuwsgroep
nl.taal

Post by john
Ik ben erg benieuwd waar het woord kroonluchter vandaan komt. 'Kroon'
verwijst hoogstwaarschijnlijk naar de vorm, maar 'luchter', waar komt dat
vandaan?

'Luchter' betekent letterlijk 'verlichter'. Het is afgeleid van het
oude werkwoord 'luchten' dat 'licht geven' betekent. Het woord is
terug te brengen tot het Gotische 'liuhtjan'.

'Lucht' in de betekenis 'licht' wordt misschien nog in enkele
Oost-Vlaamse dialecten gebruikt (ook West-Vlaamse?). Wijlen mijn
Gentse grootmoeder had het nog over 'de luchten ansteken'. Of de
moderne dialectsprekende Gentenaar dat ook nog altijd zegt weet ik
niet.

[Murkha]

Zo rond 22:01:41 zei Michel Martens in

Post by Michel Martens
john schreef op Mon, 1 May 2006 21:37:04 +0200 in de nieuwsgroep
nl.taal

Post by john
Ik ben erg benieuwd waar het woord kroonluchter vandaan komt. 'Kroon'
verwijst hoogstwaarschijnlijk naar de vorm, maar 'luchter', waar komt dat
vandaan?

'Luchter' betekent letterlijk 'verlichter'. Het is afgeleid van het
oude werkwoord 'luchten' dat 'licht geven' betekent. Het woord is
terug te brengen tot het Gotische 'liuhtjan'.
'Lucht' in de betekenis 'licht' wordt misschien nog in enkele
Oost-Vlaamse dialecten gebruikt (ook West-Vlaamse?). Wijlen mijn
Gentse grootmoeder had het nog over 'de luchten ansteken'. Of de
moderne dialectsprekende Gentenaar dat ook nog altijd zegt weet ik
niet.

Dan vragen we het toch gewoon in een Gentse ng? ;-)

[ßiagio®]

Post by Murkha

Post by Michel Martens
'Luchter' betekent letterlijk 'verlichter'. Het is afgeleid van het
oude werkwoord 'luchten' dat 'licht geven' betekent. Het woord is
terug te brengen tot het Gotische 'liuhtjan'.
'Lucht' in de betekenis 'licht' wordt misschien nog in enkele
Oost-Vlaamse dialecten gebruikt (ook West-Vlaamse?). Wijlen mijn
Gentse grootmoeder had het nog over 'de luchten ansteken'. Of de
moderne dialectsprekende Gentenaar dat ook nog altijd zegt weet ik
niet.

Dan vragen we het toch gewoon in een Gentse ng? ;-)

Idd! :-D

[emer]

"Murkha"

Post by Murkha
Michel Martens

Post by Michel Martens
'Lucht' in de betekenis 'licht' wordt misschien nog in enkele
Oost-Vlaamse dialecten gebruikt (ook West-Vlaamse?). Wijlen mijn
Gentse grootmoeder had het nog over 'de luchten ansteken'. Of de
moderne dialectsprekende Gentenaar dat ook nog altijd zegt weet ik
niet.

Dan vragen we het toch gewoon in een Gentse ng? ;-)

Waar kunt ge beter uw "lucht ansteken" dan in een Gentse ng? 't Is hier dat " 't luchtse"
brandt.
En om te antwoorden: ja zeker, moesten we in Gent de "luchten niet ansteken" we zouden 's
avonds in de donker zitten.
En tijdens de Gentse feesten hangen de straten hier vol "luchtses" (lichtjes - lampjes). Kom
maar een keer kijken. Bij de openingsstoet vallen er altijd veel "gruute luchten" te zien. En
tegen de ochtend komt ge hier en daar wel iemand tegen bij wie de "lucht oit es".
Heb ik u nu een beetje "ba-gelucht"? ;-)

[ßiagio®]

Post by emer

Post by Murkha
Dan vragen we het toch gewoon in een Gentse ng? ;-)

Waar kunt ge beter uw "lucht ansteken" dan in een Gentse ng? 't Is
hier dat " 't luchtse" brandt. En om te antwoorden: ja zeker, moesten
we in Gent de "luchten niet ansteken" we zouden 's avonds in de
donker zitten. En tijdens de Gentse feesten hangen de straten hier
vol "luchtses" (lichtjes - lampjes). Kom maar een keer kijken. Bij de
openingsstoet vallen er altijd veel "gruute luchten" te zien. En
tegen de ochtend komt ge hier en daar wel iemand tegen bij wie de
"lucht oit es". Heb ik u nu een beetje "ba-gelucht"? ;-)

Schuune gezeit maane vriend :-)

[emer]

"ßiagio®"

Post by ßiagio®

Post by emer
Waar kunt ge beter uw "lucht ansteken" dan in een Gentse ng? 't Is
hier dat " 't luchtse" brandt. En om te antwoorden: ja zeker, moesten
we in Gent de "luchten niet ansteken" we zouden 's avonds in de
donker zitten. En tijdens de Gentse feesten hangen de straten hier
vol "luchtses" (lichtjes - lampjes). Kom maar een keer kijken. Bij de
openingsstoet vallen er altijd veel "gruute luchten" te zien. En
tegen de ochtend komt ge hier en daar wel iemand tegen bij wie de
"lucht oit es". Heb ik u nu een beetje "ba-gelucht"? ;-)

Schuune gezeit maane vriend :-)

't Is maar één probleem voor de etymologie (wablief? uuk zuveele) van "kroonluchter": 't is dat
in Gent ons "luchtses" in een "luuster" hangen, niet in een luchter...
(Een "kruuneluuster"? Doet terugdenken aan het "bruudruuster"-spel waar een Gentenirre bestolen
werd door een boerke dat geen Gents verstond... Pff!)

[Koos Stadhouders]

Post by john
Ik ben erg benieuwd waar het woord kroonluchter vandaan komt. 'Kroon'
verwijst hoogstwaarschijnlijk naar de vorm, maar 'luchter', waar komt dat
vandaan?
Iemand enig idee?

WNT:

LUCHTER (I), znw. m. , mv. -s. Mnl. luchter. Van Luchten (IV).
1) Een staand of hangend verlichtingstoestel, enkelvoudig, en dan in den
vorm van een staak, of met twee en meer armen, vaak hetzelfde als een
kandelaar of een kandelaber, of ook wel als een (licht)kroon.

KROON
[...]
9) Bij vergelijking wordt kroon, soms in scherts, toegepast op allerlei
zaken die in hun vorm eenige overeenkomst vertoonen met eene kroon in de
bet. 1) (soms wellicht in de bet. 4), of wel die op 't hoofd gedragen worden
of zich boven op iets bevinden.
**) Een luchter, eigenlijk met drie of meer armen. Reeds in 't Mnl. Evenzoo
hd. krone. || En 't waslicht spiegelt in de kroonen, TOLLENS 11, 185.
Terwijl haar oogen naar de groote kroon, die van 't plafond hing, dwaalden,
even of zij de daarop prijkende waskaarsen wilde tellen, K. Zev. 5, 189.
Tusschen elke twee gaanderijen was een kring van twintig kronen, die allen
vier gasvlammen hadden, KELLER, Zuiden 1, 11. Een kristallen kroontje,
COUPERUS, E. Vere 1, 106.
[...]
In de bet. 9, b,**). Kroonkandelaar ("Een metalen croone candelaer oft
ermken", Cost. v. Antw. 2, 280; "Op de schoorsteenplaat stonden twee groote
kroonkandelaars", CONSC. 4, 35 b; "Ze ontstaken haar lichtje op den
kroonkandelaar, vielen op de knieën en kropen al biddend de drie kringen
rond het beeld", ST. STREUVELS, Minneh. 1, 166); -luchter ("De drager of
schaft van eenen kroonluchter", KUYPER, Technol. 1, 113; "Hij stopt een
pijpje, ... En dra nu stijgen ... Kronklende wolkjes den kroonluchter rond",
DE GEYTER, Keizer K. 89).

[john]

Dank voor alle reacties!
gr, john

Post by john
Ik ben erg benieuwd waar het woord kroonluchter vandaan komt. 'Kroon'
verwijst hoogstwaarschijnlijk naar de vorm, maar 'luchter', waar komt dat
vandaan?
Iemand enig idee?
Alvast bedankt,
john

[Pan Gerwazy]

Post by john
Dank voor alle reacties!
gr, john

Post by john
Ik ben erg benieuwd waar het woord kroonluchter vandaan komt. 'Kroon'
verwijst hoogstwaarschijnlijk naar de vorm, maar 'luchter', waar komt dat
vandaan?
Iemand enig idee?
Alvast bedankt,
john

Late reactie, maar toch: een bekend verhaal onder Duitse taalkundigen
is dat "Tageleuchter" (in 1617) door een groepje Duitse puristen
voorgesteld werd ter vervanging van "Fenster". Vandaag de dag zouden de
puristen van het Verein Deutsche Sprache dat precies een anglicisme
noemen, wegens de gelijkenis met het Engelse day-light.

Ook het Duitse "Leuchter" was ooit een "Luester" (nu nog hoor je Luster
in Oostenrijk) - maar of het om een half purisme gaat, weet ik niet.